نقد فیلم برادران لیلا؛ پاییز پدر سالار

برای نقد فیلم برادران لیلا شاید بهتر باشه کمی از حس حال فیلم گفت: دندان قروچه های ممتد، تنفر تقریبا به اکثر کاراکتر ها و یا دست کم نسبت به برخی اعمالشان و در نهایت تحسین جسارت و درک روستایی در عین اندک ناامیدی نسبت به برخی جنبه های فیلم است.

ناامیدی ناشی از علم به این که کارگردان اثر مورد بحث هر کارگردانی نیست! کارگردان پسر جوانیست که در سن 28 سالگی اثری مانند ابد و یک روز را به عنوان اولین فیلم بلند خود در کارنامه دارد. و نکته مهم هم برای لذت ( هرچند این فیلم ابدا برای لذت مخاطب ساخته نشده است!) و دریافت پیام فیلم همین است. برادران لیلا، ابد و یک روز نیست! برادران لیلا تقریبا از اکثر اثار اجتماعی پرتعداد و فراموش شدنی سینمای ایران متفاوت است. فیلم شجاع تر و جسور تر از اکثر آن آثار است و در کمال خوش شانسی به دام شعار های عذاب آور مرتبط با موضوع نیز نمی‌افتد ( یا دست کم بیشتر مسیر نمی‌افتد).

با نقد فیلم برادران لیلا همراه ویولت گیمرز باشید.

معضل دریای آثار اجتماعی فراموش شدنی

نکته ای که دوست دارم در نقد فیلم برادران لیلا به آن اشاره کنم اهمیت ژانر و جایگاه آن در سینمای ایران است. سینمای ایران داستان عجیبی دارد. یکی از غنی ترین سینماهای آسیا ( چه از بستر تاریخی چه از بستر کیفی) که با وجود تمام نبوغ ها و استعداد های خفته در آن ، از جوانبی، به شدت از رقبای جهانی خود عقب است.

 مخاطب پسندترین ژانر ها در نزد عامه مردم ( جدای اثار علمی تخیلی و اکشن که هیچگونه بستر آن فراهم نیست) معمولا تقسیم به دو ژانر کمدی و رمانتیک می‌شود. ژانر رمانتیک که با توجه به محدودیت های موجود فاتحه ی آن از به طور نسبی خواندست. و ژانر کمدی هم به همین منوال . جنس کمدی اصیل جای خود را به لودگی بازیگران و جوک های فضای مجازی داده.

بی جهت نیست موفق ترین آثار چند دهه اخیر سینمای ما چه در عرصه بین الملل و چه در عرصه داخلی در این ژانر هستند

با تمام این تفاسیر تنها ژانر باقی مانده درام است. بی جهت نیست موفق ترین آثار چند دهه اخیر سینمای ما چه در عرصه بین الملل و چه در عرصه داخلی در این ژانر هستند. درام اجتماعی بخش عمده  آثار تولیدی در سینمای ماست. اما آیا در انبوه آثار اجتماعی می‌توان حرف جدیدی جدای از شعار های تکراری این آثار داشت؟ اگر جواب مثبت است پس چرا تعداد آثار ارزشمند در انبوه زباله های فراموش ‌شدنی به تعداد انگشتان دست در سال نمی‌رسد؟ و به عنوان نقد فیلم برادران لیلا به این جواب برسیم که آیا برادران لیلا جزو همین آثار فراموش شدنی، تکراری و شعاری دسته بندی می‌شود؟

برادران لیلا در پرداخت و فضاسازی در جایگاه یک اثر اجتماعی به ابد و یک روز نزدیک نمی‌شود. با کمی سخت گیری حتی می‌توان آن را از متری شش و نیم نیز پایین تر دانست. اما آیا همه ی این موارد برادران لیلا را اثر اجتماعی ضعیفی می‌سازد؟ مطلقا خیر.

برادران لیلا از جسارتی کم نظیر در سینمای ایران بهره می‌برد که مخاطب این روز های سینما به آن نیاز دارد. شاید برادران لیلا فیلمی تابو شکن از لحاظ سینمایی نباشد اما از لحاظ جایگاه در سینمای ما و در ابعاد بالاتر فرهنگ ما، جسارت روستایی در به بازی با نماد ها و مفاهیم قابل تحسین است.

نقد فیلم برادران لیلا، جدید ترین فیلم سعید روستایی، خالق کاراکتر هایی از جنس ما

یکی از رایج ترین ویژگی های سینمای روستایی که آن را نزد مخاطب عام محبوب کرده کاراکتر های داستان است. کاراکتر هایی به دور از آن شعار های کهنه و نخ نمای سینمای ایران. آدم هایی از جنس ما، مغلوب ترس ها و ضعف هایشان. که همین ویژگی هاست که آن ها را برای مخاطب عزیز می‌سازد. حال آیا این ویژگی در برادران لیلا نیز وجود دارد؟ پاسخ دادن به این سوال اندکی سخت است.

شخصیت های برادران لیلا ابدا شعاری و کلیشه ای نیستند هرچند از کمبود تایم رنج می‌برند. اطلاعات مخاطب از زندگی و وضعیت آن ها محدود به چند جمله و یا چندین سکانس کوتاه و نه چندان تاثیرگذار ( سکانس کارخانه علیرضا و یا بچه های پرویز)  محدود است. هرچند بازی بازیگران به نجات کاراکتر ها شتافته اما همین بازی ها نیست در زیر سایه ی پرداخت کم نتوانسته به نهایت پتانسیل خود برسد. بازی ترانه علیدوستی پس از سعید پور صمیمی و منیره فرهادی بهترین در فیلم است. ترانه علیدوستی به دلیل شباهت های کاراکتر لیلا با شخصیت خود به خوبی با نقش هماهنگ است.

اما همین بازی ها نیست در زیر سایه ی پرداخت کم نتوانسته به نهایت پتانسیل خود

فرهاد اصلانی و محمد محمدی هم با وجود تایم و پرداخت کم هر دو کاراکتر شخصیت هایی جذاب ساختند. شاید علیرضا و منوچهر از به یاد ماندنی ترین کاراکتر های نوید محمدزاده و پیمان معادی نباشند و یا از بهترین بازی هایشان، اما هردو کاراکتر تا حدود زیادی زنده و ملموس هستند. بازیگری شاید نقطه قوت درخشان برادران لیلا نیست اما در هر حال بازی های خوب و سطح بالایی را شاهد هستیم. همچنین شاهد چندین سکانس به شدت جذاب و باکیفیت از لحاظ بازیگری هستیم. سکانس سیگار پدر و دعوای خواهر برادر بعد از عروسی از این سکانس هاست. برای مثال در سکانس عروسی و رقص خانوادگی تمام بازیگران در اوج خود هستند. و بهترين حالت ممکن از این سکانس به یادماندنی و زیبا را به نمایش می‌گذارند.

نقد فیلم برادران لیلا؛ اثر جدید روستایی، کارگردانی آگاه از اهمیت جزئیات

کارگردانی سعید روستایی در تک تک آثارش هنرمندانه، ظریف و متعهد است. روستایی تک تک سکانس ها را با چینش، میزانسن و دکوپاژ مناسب، بستری عالی برای روایت قصه می‌سازد. کارگردانی و نحوه ی روایت داستان به مانند دیگر آثار سعید روستایی نقطه قوت فیلم است. سکانسی که کاراکتر ها به تابلوی صرافی را نگاه می‌کنند و شاهد نابودی قدم به قدم زندگی خود هستند به علت کارگردانی زیبا مانند یک صحنه از یک اثر ترسناک بر روی مخاطب تاثیر دارد.

.فیلمنامه برادران لیلا نیز از وضعیت مطلوبی برخوردار است. قصه چهارچوب محکم خود را دارد. شاید پرداخت برخی موارد کم باشد و یا برخی داستانک ها به حال خود رها شوند اما به طور کل داستان به خوبی روایت می‌شود و داستانک ها در خدمت قصه و شخصیت هاست. برای مثال ارتباط عاطفی علیرضا و زن همسایه در گذشته و داستان جداییشان برای درک هر چه بهتر مخاطب از شخصیت ترسوی علیرضاست. و یا داستان لیلا و خواستگار سابقش به درک هر چه بیشتر بی اعتمادی و نفرت لیلا نسبت به والدینشان رنگ واقعیت می‌بخشد. استعاره های ریز و درشت اثر هم به مانند دیگر آثار کارگردان اما با شدت بسیار بیشتری از قبل در داستان جاریست

نتیجه پایانی نقد فیلم برادران لیلا: و در نهایت آینده روشن است

و در نهایت سکانس پایانی بهترین و زیبا ترین سکانس اثر است ( هرچند انتخاب بین این سکانس و سکانس سیلی که برای اکثر مخاطبان جذاب ترین سکانس اثر است دشوار است!)

پدر، نماد تمام آن تحجر ها و بی عقلی ها ساکت و بی صدا می‌میرد ( سکانس موازی با سکانس آغازین که علیرضا ضربان قلب او را چک می‌کند). علیرضا سرش را بر روی دستان پدر می‌گذارد و شروع به گریه می‌کند. مشخص نیست این گریه برای از دست دادن اوست و یا زندگی که به قیمت حضور او به باد فنا رفت. احتمالا ترکیبی از این دو.

رقص تراژدیکی برای نسل و برادرانی که تمام داشته های خود را از دست داده اند. با وجود تعلق خاطر و عشق نسبت به پدر برای مرگ او می‌رقصند و همزمان گریه می‌کنند. پوزخند تلخ لیلا از دیگر جزئیات جذاب این سکانس است، لیلا که بزرگ ترین قربانی پدر بوده است با تلخ خند خود فریاد می‌زند، همین؟ به همین سادگی؟ بهای تمام درد ها و رنج هایمان همین بود ؟

پدر می‌میرد، در باز می‌شود و کودکان شادی کنان وارد خانه می‌شوند

نتیجه گیری من در قسمت پایانی نقد فیلم برادران لیلا در یک پاراگراف خلاصه میشود: پدر می‌میرد، در باز می‌شود و کودکان شادی کنان وارد خانه می‌شوند. حال آن ها به مانند برادران و نسل قبل نیست. بی پروا می‌رقصند و سر و صدا می‌کنند. بدون آن که مجبور باشند با تحجر و ظلم سنت ها و فرهنگ های تاریخ مصرف گذشته دست و پنجه نرم کنند. می‌رقصند، رقصی سرشار از شور و شادی کودکانه. آینده روشنی در انتظار آن هاست. روستایی علاوه بر این چه سوختن نسل قبل را نشان می‌دهد اما پایانی امید بخش را برای داستانش انتخاب می‌کند. پایانی همراه با شور و شوق یک رقص بی پروا و کودکانه.